Doping genetik danışma ile önlenecek

Doping genetik danışma ile önlenecek

Doping halen sporun ve sporcunun önündeki en büyük tehdittir. Sorcu ahlakı ile uyuşmadığı gibi doping kullananlara, kulüplerine ve ülkelerine spor arenasında büyük imaj kaybı yaşatmaktadır.. Sporcuların aşırı beklentileri ve kazanma hırsı, gelecek kaygısı gibi psikolojik sorunlar sporcularda en büyük stress faktörünü oluşturmakta ve sporcularda baskı oluşturmaktadır.

World anti- doping agency (WADA) sporda kullanılan yasaklı maddelerin listesinı her dönem yenilemekte ve gerekşi uyarıları yapmaktadır. Ancak buna rağmen performans artırıcı yasaklı madde kullanımı halen devam etmektedir. Bu maddelere ek  olarak  son yıllarda gen doping kavramıda spor bilimcileri düşündürmektedir. Ancak bu performansı veya herhangi bir sportif faaliyeti artırıcı genleri sporculara aktarımı halen teknolojik olarak kolay olmamaktadır.

Genetik faktörlerin belirlenmesi önemli

Günümüzde bireylerdeki sportif faaliyetlere yatkınlık sağlayan genleri veya bu genlerdeki farklılıkları saptayabiliyoruz. Bu farklara gore de bireylere ne tarz spor veya herhangi bir sportif faaliyette ne tip bir rol üstlenebileceklerini, kişiye özgü antreman modelleri geliştirerek bireysel başarıların artırılmasını önerebiliyoruz. 2- 3 farklı parameter ile bireylerin ne tarz sportif alanlarda başarılı olabilecekleri ve uygun antreman ve beslenme takviyeleri ile bireysel başarının artması artık mümkün.

Uygun genetik yapı doping önleyecek

Bireyler kendilerine uygun olan sportif faaliyetlerinde ve kendilerine özel beslenme ve antreman programları ile istenen başarıları yakalamaları daha kolay. Böylece doping kullanımı veya vücudun aşırı zorlanması ile meydana gelebilecek ani sporcu ölümleri gibi istenmeyen olaylarında önüne geçilecek. Yurt dışında uzun zamandır uygulanan bu system artık ülkemizde de uygulanabilir. Hatta bazı parametreler veya detaylı test panellerinde biz birçok merkezden daha ileri bir konumdayız. Şuanda birçok merkez 1 veya 2 parametre bakarak bu r-tarz danışma veya yönlendirme yapıyor, biz ise bu temel testlerin yanında geniş panellerde 8  parametrelik bir test uygulayabiliyoruz.

Yapılan genetic danışma sadece yönlendirme amaçlı

Sporcuarın genetic profilleri uzman tarafından değerlendirildikten sonar takım hocaları ile paylaşılarak  bireysel çalışma programları geliştirilebilir, bu da uzun vade de oldukça başarılı sporcuların yetiştirilmesine olanak sağlar.

Ülkemiz içinde önemli

Bu uygulamalar ülkemiz de alt yapı okullarında oldukça rahat uygulanabilir.  Elde edlen sonuçlara gore sporcuların gelişimleri çok daha üst seviyelere çıkarılabilir. Örneğin sprinter özellikli bir sporcunun maratoncu olması kişisel başarısını etkileyecektir.

Sporcu sağlık merkezleri ve sporcu yetiştirme okullarında genetik danışma bu açıdan önem kazanmaktadır.

Dünya Kupasına

2014 dünya kupası sadece bende değil birçok futbol severde heyecan yarattı. Şampiyonanın Brezilya da olmasından mıdır, veya giderek büyüyen futbol ekonomisinden midir bilinmez ama büyük heyecan kattığı kesin. Grup maçlarında ki yüksek gol ortalaması da başka zevk veren unsur, bi de vuvuzelanın yokluğu işitsel başka zevk unsuru.

İngiltere, İtalya gibi ülkeler daha gruplarda havlu attılar, Kostarika ise belki de bu turnuvanın sürprizini yaptı. Brezilya, Almanya bildiğiniz gibi, Hollanda ve Arjantin ise her zaman biz de varız diyorlar, zaten dördü de yoluna devam ediyor. Brezilya 2-3 takımla gelse en az ikisi zaten gruplardan çıkar ve yarı finale bile ulaşabilir.

Bu dünya kupasında benim gizli favorim, turnuva şampiyonluğu için değil ama güzel bir sürpriz yapması açısından Belçika idi, ki onlarda Arjantin'e elenerek kendilerini ispatladılar. Çok iyi bir jenerasyon yakalandığı inancındayım Belçika adına, ve yaş ortalamaları 25 civarı. Acaba bu bir proje sonucu mu idi, yoksa Galatasaray'ın 2000'li yıllarda yakaladığı gibi şans mıydı. Eğer bir proje sonucu ise yani sürdürebilir başarılar odaklı ise, çok sevindim çünkü 4-5 yıl değil çok uzun soluklu başarılar anlamına geliyor. Çünkü kendi ligleri hatırı sayılır bir lig değil, en azından bizim Lig'imizden çok daha aşağıdalar.

Gördük ki başaran başarıyor, sadece çok çalışmak yeterli olmuyor. Ben bu başarının altında bilimsel bir altyapı olduğu inancındayım, zaten yoksa 4-5 yıla bu kadar güzel başarı ve beklenti sağlayamayacaklar bizlere. Biz ise hala biz buna gitmeliydik, en az çeyrek finali görürdük, Avrupa değilde Asya seçmelerinde şöyle yapardık gibi züğürt avuntuları ile uğraşalım. Atı alan dünya kupasında.

Bazen belli durumlarda kabuk değiştirmek anlamlı olabiliyor. Yenilikleri kabullenmemek, halen 60-70'li yılların verilerini kullanmak, biz böyle yaptıkta başarı geldi söylemlerini bir yana bırakmak en doğrusu olacak. Yoksa 30-40 yıllık bir altyapı ve mantık ile biz kaç defa kupa kaldırmamız gerekirdi, sadece ulusal anlamda değil, takımlar seviyesinde de.

Egzersiz ve Beslenmede Genetik Yapının Önemi

Genlerimiz bize spor şeklimizi söyleyecek

Her geçen gün metabolizmamızı kontrol eden genler, bu genlerin işleyişleri  hakkında yeni bilgiler elde ediyoruz. Bu bilgiler bizlerde sadece hastalıklara değil, günlük hayatımıza da etki eden mirasımızdır, ve bu miras bizleri şekillendiren birimlerimizdir. Yani herhangi bir olay karşısındaki davranışlarımız, yediklerinime verdiğimiz cevaplar, çok hızlı kilo alıp- vermemiz veya herhangi bie sportif alanda başarılı olmamız gibi.

Genetik yapımıza göre bireysel beslenme programları artık uygulanabilmektedir.

Besinler ve besinlerin içindeki biyoaktif maddeler, ancak uygun koşullar altında kendilerinden beklenen etkiyi yapabilmektedirler. Eğer D vitamin metabolizmasında rol oynayan genlerimizde herhangi bir sorun varsa, uygun alınan dozlar yeterli olmayacak ve beklenen etkiyi gösteremeyecektir. Artık bu tarz sorunların bir kısmını saptayabiliyoruz, ve o kişilerde yeniden bir beslenme programı oluşturabiliyoruz.

Sportif faaliyetlerde genlerimizin kontrolünde

Günümüzde herhangi bir sportif faaliyete yatkın olan bireyler genetik analizler ile erken yaşlarda belirlenebilmekte ve bireylere genetik yapılarına göre antreman programları oluşturulmaktadır. Sporda başarının en önemli parametresi disiplinli çalışmak, ancak uygun şartlarda yapılan çalışmalar çok daha verimli olmaktadır. Böylece bireyler gelişimlerine yön verecek olan uygun çevresel şartları genetik yapıları ile birleştirerek daha etkili ve kısa sürede gelişimlerini tamamlamaktadırlar. Bireysel antreman programları aynı zamanda vücudun da gereksiz zorlanmalara maruz kalmadan gelişmesini sağlamaktadır.

Fitness salonlarında da uygulanabilir

Ülkemizde fitness salonları hızla gelişmekte. Bazı firmalar bu işleri çok daha ciddi ve bilimsel programlar ile yapmaktadırlar. Bu tarz salonlarda adaylara spora başlamadan once yapılabilecek olan ufak bir genetik analiz, nasıl bir çalışma programı uygulanacağı hakkında bilgi verebilmektedir. Bireylere aynı fitness programı uygulansa dahi gelişimleri farklı olacaktır, bu farklılıklar bu bireylerin genetik yapıları ve kendilerine uygulanan programa karşı gösterdikleri dirençtendir. Bu farklılıklar basit, 2-3 genetik parametreye bakılarak en azından yapılarına uygun programlara ulaşmaları konusunda bireylere yardımcı olabilir. Aynı zamanda uygulanacak olan genetik yapılarına gore beslenme programları ile hayat boyu sürdürecekleri sağlıklı yaşam programlarına dönüşebilir.

Yrd. Doç. Dr. Korkut Ulucan

Marmara Üniversitesi, DHF, Tıbbi Biyoloji ve Genetik Bölümü Öğretim Üyesi

Genigma Genetik Araştırma ve Proje Geliştirme Merkezi Akademik Danışmanı