18 Haziran 2013 Salı

Daha Sağlıklı Yaşam İçin Bireysel Beslenme

Bireysel Tıp, kişilerin genetik yapılarına göre uygulanacak olan tedavileri kapsar. Kişilerin genetik yapılarına göre ilaçlardan tutun da tedavi sürelerinin veya ilaç miktarlarının ayarlanması da Bireysel Tıp çalışmalarının en önemli bölümünü oluşturmaktadır. Kişiye özel düzenlenecek olan beslenme programlarına da kişiye özel beslenme adı verilmektedir ve her ne kadar ülkemizde çok yaygın olmasa da Dünya’da yaygın olarak kullanılmaktadır.
Hücrelerimizde ve dolayısıyla doku ve organlarımızdaki biyokimyasal olaylar genlerimiz tarafından düzenlenir. İnsanlarda yaklaşık olarak 20-25 bin gen olduğu düşünülmektedir ve insan DNA sının yaklaşık % 99.9’ u benzerdir. Geride kalan binde 1 lik kısım bizi diğer insanlardan farklı kılar. Davranışlarımızdaki farklılıklardan tutun da hastalıklara yakalanma şansımıza veya ilaçlara ve tedavilere bireylerin farklı cevap vermesinin temelinde bu farklılıklar yatmaktadır. Bu farklılıklara SNP (tek nükleotid farkı), daha genel terimle ise polimorfizm denmektedir. Bu polimorfizmlerin saptanması, bireylerdeki farklılıkların araştırılması açısından önemlidir.
Nutrigenomiks terimi besinlerin metabolizmasında rol alan genetik yapının incelenmesini ifade eder. Nutrigenetik ise belirli bir metabolizmayı düzenleyen genetik yapının incelenmesini ifade eder. Nutri genetik çalışmalar, bireylerdeki besin metabolizmasına etki eden genlerdeki polimorfizmlerin belirlenmesinde ve bu belirlenen metabolizmaya göre bireylere uygun beslenme programlarının olusturulmasını sağlar. Örneğin vücut sağlığımız için önemli olan D vitamininin hücrelerde aktif olarak görev yapabilmesi için reseptör adı verilen ve hücrelerin vitamini tanımasını sağlayan moleküllere bağlanması gerekmektedir. Bu reseptörlerin sentezinden sorumlu olan gende (VDR geni) bazı SNP ler, reseptörün çalısma hızına etki ederek çalışmasında farklılıklara yol açmaktadır. Bu polimorfizmlerin belirlenmesi bireylere molekülün çalışmasına göre uygun dozda vitaminin verilmesine ve böylece vitaminden daha etkili faydalanabilmeyi sağlayabilmektedir.
Besinlerin biyokimyası, besinlerden yararlanılmasında oldukça önemlidir. Besinlerin sindirilmesi, taşınması, hücrelere alınması, hücrelerde metabolize edilmesi ve metabolizma sonucu oluşan son ürünlerin toksik etkilerinden kurtulması oldukça önemlidir. Bu basamaklar, genlerimiz tarafından düzenlenmektedir. Bu düzenlenmelerin kontrolünden sorumlu genlerdeki polimorfizmlerin saptanması alınan besinden elde edilebilecek faydanın artmasına neden olabilmektedir veya oluşan son ürünün hücrelerde sorunlara yol açması azaltılabilmektedir. Örneğin karaciğerde rol alan detoksifiye edici enzimleri kodlayan genlerdeki mutasyon veya polimorfizmler, bu moleküllerin çalışmasında sorunlara neden olmakta ve belirle besinlerin yol açtığı doku harabiyetlerine neden olmaktadır. Bu genetik faklılıkların saptanması, bu besin grubundan kısıtlayıcı bir diyete bireylerin yönlendirilmesini sağlamakta ve oluşabilecek harabiyetleri minimuma indirebilmektedir.
Nutrigenetik Analizler Hastalıkların  Önlenmesinde Etkili
Kişiye özel uygulanabilecek diyetler aynı zamanda bireylerin olası bazı hastalıklara yakalanma risklerininde azaltılmasına olanak sağlayacaktır. Apoe 4 geni, bireylerde yüksek kolesterole ve ilerisinde de Alzheimer riskinin yüksek olmasını sağlamaktadır. Bu geni taşıyan bireylerin mutlaka çok sıkı diyet ve egzersiz programı uygulaması gerekmektedir. Yani bu genin belirlenmesi sadece diyet açısından değil, ileri de oluşabilecek sorunların önceden saptanıp olumsuzlukların engellenmesi veya geçiktirilmesine olanak sağlayacaktır.
Epigenetik Faktörlerin Önemi
Son yıllarda genlerimizin çalışmalarını düzenleyen yeni bir mekanizma bulunmuştur. Bu mekanizmanın adı epigenetik’tir. Özellikle çevresel şartların genlerin düzenlenmesindeki etkileri araştıran epigenetik çalışmalar çok önemli sonuçlar elde etmemizi sağlamıştır. Epigenetik faktörlerde genlerin kontrölü altındadır. Bu genlerdeki sorunlar epigenetik açıdan önem kazanmıştır. Birçok multi-faktöryel hastalığın (oluşumunda birden fazla gen grupları ve çevresel faktörlerin etkisi olan hastalıklara denir) açıklanmasında epigenetik faktörler rol almıştır. Bu epigenetik faktörlerin belirlenmesi nutrigenetik açıdan önemlidir. Bu faktörlerin niteliğine göre farklı beslenme programları epigenetik açıdan olası sorunları engelleyecektir.

Besinlerimizin metabolizmasına etki eden genlerdeki farklılıkların belirlenmesi ve bu farklılıklara göre beslenme programlarının oluşturulması bireylerin daha sağlıklı ve daha mutlu olmalarına da sebep olacaktır. Bireylerdeki fizyolojik sistemlerin de düzenli çalışması kaliteli yaşam açısından önemlidir. Hayat boyu yapılacak bir genetik analiz, bireylerde daha sağlıklı beslenmelerine ve hastalıklarla, özellikle yaşlılıkla oluşabilecek hastalıklarla mücadele için de etkin bir önlem olabilecektir.

Yard. Doç. Dr. Korkut Ulucan, MSc, PhD
Üsküdar Üniversitesi, Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi, 
Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü

Hiç yorum yok :

Yorum Gönder